Het belang van ventilatie in gerenoveerde woningen

Inleiding

Bij de renovatie van woningen wordt logischerwijze veel aandacht besteed aan isolatie en energieefficiëntie. Echter, een essentieel aspect dat vaak over het hoofd wordt gezien, is ventilatie. Ventilatie is cruciaal voor het behoud van een gezonde en comfortabele leefomgeving, vooral na renovaties waarbij de luchtdichtheid van woningen aanzienlijk wordt verbeterd.

Een geschikt ventilatiesysteem laat toe om een goede binnenluchtkwaliteit te waarborgen. Vermits de meeste bestaande en te renoveren woningen niet over een aangepast ventilatiesysteem beschikken of er helemaal niet mee uitgerust zijn, is de binnenluchtkwaliteit er vaak ontoereikend, met alle vocht- en/of gezondheidsproblemen van dien. Deze whitepaper belicht het belang van ventilatie in het renovatieproces en bespreekt drie cruciale aandachtspunten: het vermijden van lock-ins, het waarborgen van goede luchtkwaliteit en de waarde die ventilatie toevoegt aan de duurzaamheid van de woning.

1. Vermijden van lock-ins: 

ventilatie vroeg in het renovatietraject opnemen

Een van de meest gemaakte fouten bij woningrenovaties is het uitstellen van de beslissing over ventilatiesystemen tot het eind van het traject. Dit kan leiden tot zogeheten 'lock-ins,' waarbij de gekozen renovatieoplossingen verdere verbeteringen belemmeren, of waarbij ventilatie op een ineffectieve en kostbare manier moet worden toegevoegd. Ventilatie moet vanaf het begin worden beschouwd als een essentieel onderdeel van elke renovatie.

Voorkomen van onomkeerbare beslissingen

Als ventilatie pas later in de renovatiecyclus in overweging wordt genomen, kan het betekenen dat eerdere keuzes, zoals de plaatsing van nieuwe ramen of isolatie, al vaststaan. Het installeren van ventilatie achteraf kan dan extra breekwerk en hoge kosten met zich meebrengen. Door ventilatie vroeg in het ontwerpstadium mee te nemen, kan dit worden geïntegreerd in het algemene plan, wat leidt tot efficiëntere en effectievere oplossingen.

Optimale Integratie

Het vroegtijdig opnemen van ventilatiesystemen maakt een betere integratie met andere systemen mogelijk, zoals verwarming en koeling. Moderne ventilatiesystemen kunnen bijvoorbeeld samenwerken met warmtepompen en zonne-energie-installaties om een optimaal binnenklimaat te creëren zonder dat dit ten koste gaat van de energieprestaties.

2. Het belang van goede luchtkwaliteit na verbeterde Isolatie en luchtdichtheid

Renovaties richten zich vaak op het verbeteren van de energie-efficiëntie van woningen door betere isolatie en luchtdichtheid te installeren. Hoewel deze maatregelen leiden tot lagere energiekosten en een hoger comfort, brengen ze ook een verhoogd risico op een verslechterde luchtkwaliteit met zich mee indien er geen ventilatie werd voorzien.

Risico’s van Gebrek aan Ventilatie

Een goed geïsoleerde en luchtdichte woning zonder adequate ventilatie kan leiden tot ophoping van vocht, CO2, en schadelijke stoffen zoals vluchtige organische stoffen (VOC's). Dit kan niet alleen leiden tot gezondheidsproblemen zoals hoofdpijn, vermoeidheid en ademhalingsproblemen, maar ook tot schimmelvorming en structurele schade aan het gebouw door overmatig vocht.

Waarborgen van Gezonde Luchtkwaliteit

Om de luchtkwaliteit in goed geïsoleerde woningen te waarborgen, is een ventilatiesysteem noodzakelijk. Dit systeem moet voldoende frisse buitenlucht naar binnen brengen en vervuilde binnenlucht afvoeren zonder dat er onnodige warmteverliezen optreden. Dit kan bijvoorbeeld door middel van ventilatiesystemen met vraagsturing en/of warmteterugwinning.

3. Duurzaamheid en verhoogde marktwaarde van de woning

Ventilatie is niet alleen belangrijk voor het binnenklimaat, maar speelt ook een belangrijke rol in de duurzaamheid van een woning en de waarde ervan op de markt. Voor huiseigenaren die streven naar een toekomstbestendige woning met een hoog energielabel, is het installeren van een permanent of continu werkend ventilatiesysteem een must.

Ventilatie en de Energielabels

Met de strengere energienormen in Europa is het behalen van een energie-efficiënt label, steeds belangrijker geworden. In geval van nieuwbouw of een ingrijpende energetische renovatie is een volledig ventilatiesysteem verplicht, terwijl bij renovaties toe- en/of afvoervoorzieningen vaak volstaan.

Momenteel zijn er nog geen ventilatieverplichtingen voor een stapsgewijze renovatie zonder bouwvergunning, hoewel een goed geïsoleerde en luchtdichte Label A, B of zelfs C woning zeer onlogisch is zonder de integratie van een ventilatiesysteem.

De Vlaamse overheid doet er daarom alles aan om ventilatie via een informatiecampagne en subsidiëring te stimuleren.

Toegenomen Waarde van de Woning

Woningen met moderne ventilatiesystemen hebben niet alleen betere energieprestaties, maar bieden ook meer comfort en een betere luchtkwaliteit. Dit zijn kenmerken die steeds meer gewild zijn op de woningmarkt. Door een effectief ventilatiesysteem te integreren, kan de waarde van een woning stijgen, wat het een verstandige investering maakt voor huiseigenaren en investeerders.

Woningen die niet aan de langetermijndoelstelling voldoen, zullen in de toekomst minder interessant zijn op de vastgoedmarkt.

Duurzaamheid en Levensduur

Een goed geïnstalleerd ventilatiesysteem draagt ook bij aan de duurzaamheid van de woning. Het voorkomt vochtproblemen en schimmelvorming, wat de levensduur van de woning aanzienlijk kan verlengen. Bovendien dragen moderne ventilatiesystemen bij aan het verminderen van de CO2- uitstoot van de woning door hun energie-efficiënte werking.

4. Ventilatiesysteem versus opengaande ramen

Is het openen van ramen echt niet voldoende om goed te ventileren ? Gerenoveerde woningen kunnen voor een goede ventlatie niet meer rekenen op opengaande ramen zoals vóór de renovatie, omdat de ongecontroleerde ventilatie door een verbeterde isolatie en luchtdichtheid verdwenen is. De ramen gewoon openzetten volstaat dan doorgaans niet. Uit metingen op het terrein blijkt dat enkel voldoende wordt geventileerd zolang een raam open staat. Zodra het raam opnieuw dicht is, verslechtert de luchtkwaliteit binnenshuis snel.

Kieren en spleten die ooit voor natuurlijke ventilatie zorgden, zijn nu afgesloten wat het risico op een slechte luchtkwaliteit vergroot omdat de polluenten in de woning niet meer worden afgevoerd. Zonder een ventilatiesysteem zou je eigenlijk altijd moeten slapen met het raam in kipstand. Maar dat gebeurt zelden omwille van het lawaai buiten of de lage temperatuur in de winter.

Energiezuinigheid

Een van de belangrijkste voordelen van een mechanisch ventilatiesysteem is de energiezuinigheid. Traditionele verluchting door open ramen kan leiden tot een aanzienlijke energieverspilling, omdat verwarmde lucht snel ontsnapt. Ventilatiesystemen met vraagsturing en/of warmeterugwinning verbeteren de energie-efficiëntie van een woning aanzienlijk doordat de gecontroleerde ventilatiedebieten 5 tot 10 maal lager liggen dan ventileren met open ramen.

Comfort

Comfort is een cruciaal aspect van wonen. Een goed ventilatiesysteem zorgt voor een constante en gecontroleerde luchtvochtigheid en temperatuur, wat bijdraagt aan een aangename leefomgeving. Wanneer ramen open staan, kunnen externe factoren zoals oncomfortabele temperatuur en een onregelmatige luchtstroom. Met een mechanisch ventilatiesysteem wordt de luchtstroom gecontroleerd, wat resulteert in een gegarandeerd comfortniveau in de woning.

Luchtkwaliteit

De luchtkwaliteit in een woning is van groot belang voor de gezondheid van de bewoners. Gerenoveerde woningen, die vaak beter geïsoleerd zijn, hebben minder natuurlijke verluchting, wat kan leiden tot ophoping van schadelijke stoffen zoals vocht, CO2, VOC's (vluchtige organische stoffen) en allergenen. Ons metabolisme verbruikt zuurstof en produceert koolstofdioxide(CO2). Daarom moeten we nieuwe zuurstof aanvoeren en koolstofdioxide afvoeren.

Daarnaast produceert een gemiddeld gezin dagelijks 10 tot 15 liter vocht vrij in de vorm van waterdamp in de woning. Als mens produceren we namelijk heel wat vocht: door te zweten, te ademen alsook door te douchen en te baden, te poetsen en de was te drogen Dit is vergelijkbaar met één tot anderhalve emmer water. Wanneer de luchtvochtigheid in huis te hoog is, kan er schimmel ontstaan. Hoewel je de productie van vocht kunt proberen te verminderen, is dit vaak lastig omdat het verbonden is met onze dagelijkse activiteiten.

Daarbovenop bevatten veel materialen in de woning chemicaliën die zijn toegevoegd om ze sterker te maken of om specifieke eigenschappen te verkrijgen. Voorbeelden hiervan zijn formaldehyde in houtproducten, weekmakers in plastics, en chemische stoffen in verven, vernissen, stoffen, gordijnen en tapijten. De term VOS (Vluchtige Organische Stoffen) of VOC (Volatile Organic Compounds) verwijst naar alle chemische stoffen die bij kamertemperatuur verdampen en in de lucht oplossen. Hoewel niet alle VOS'en schadelijk zijn, zijn sommige dat wel.

Mechanische ventilatiesystemen voeren vocht en andere stoffen effectief af en zorgen voor een continue aanvoer van verse lucht. Onderzoek toont aan dat een goede luchtkwaliteit kan bijdragen aan een betere concentratie, een hogere productiviteit(thuiswerk) en een vermindering van gezondheidsproblemen zoals allergieën en astma.

Veiligheid

Het openzetten van ramen brengt tevens veiligheids- en hygiëneproblemen met zich mee. Het biedt een gemakkelijke maar ongewenste toegang voor insecten en ongedierte en verhoogt bovendien het risico op inbraak. Ventilatiesystemen bieden een continue, veilige en gecontroleerde manier om frisse lucht binnen te laten zonder al deze risico's.

5. Ondersteuning door de Vlaamse overheid

De Vlaamse overheid biedt aanzienlijke ondersteuning voor ventilatie in renovatieprojecten, met als doel de energie-efficiëntie van gebouwen te verbeteren en tegelijkertijd de luchtkwaliteit te bevorderen.

Verhoogde labelpremie

Bij aanvraag vanaf 2025 wijzigt de premiehoogte voor eigenaars-bewoners naar analogie met de inkomenscategorieën van met Mijn VerbouwPremie. Er wordt een hogere premie voorzien als er aan minimale ventilatie-eisen is voldaan. Die ventilatie-eisen zullen gecontroleerd worden via het EPC na de werken (opgemaakt vanaf 2-1-2024).

Dit is een duidelijke stimulans voor het plaatsen van ventilatiesystemen, met premiebedragen die variëren op basis van het behaalde EPC-label. 

Voor doelgroep 2 en doelgroep 3 van Mijn VerbouwPremie (de eigenaar-bewoners uit de middelste en laagste inkomensgroep en de SVK- verhuurders) wordt de premie verhoogd wanneer er een ventilatiesysteem aanwezig is. 

Voor doelgroep 1 (de eigenaar-bewoners uit de hoogste inkomensgroep en alle andere investeerders, die enkel in aanmerking komen voor premies voor energetische werken en niet voor kwaliteitswerken) wordt de EPC-labelpremie verlaagd wanneer er géén ventilatiesysteem geplaatst is. Zo wordt duidelijk het signaal gegeven dat een ventilatiesysteem een belangrijk element is binnen een renovatie-masterplan tot het A-label.

Voor aanvragen vanaf 2025 moet de aanvrager zelf eigenaar zijn van de woning, het collectief woongebouw of de wooneenheid. Hiermee wordt bedoeld: volle eigendom, vruchtgebruik (inclusief recht van gebruik en bewoning), erfpacht, recht van opstal of mede-eigendom. Voor niet-eigenaars is er een overgangsmaatregel voorzien.

Ramen en deurenpremie

Het vervangen van buitenschrijnwerk in woningen verbetert zowel de globale isolatie als de luchtdichtheid van de woning, waardoor het energieverbruik zal dalen. Die verbetering mag echter niet ten koste gaan van het gezond binnenklimaat in de woning. Gecontroleerd en voldoende ventileren is dus belangrijk. Daarom geldt als voorwaarde voor Mijn VerbouwPremie in de laagste en middelste inkomenscategorie (en verhuur via een woonmaatschappij) de verplichting om aan de ventilatievoorwaarden te voldoen. Wie niet voldoet aan die ventilatie-eisen, valt terug op Mijn VerbouwPremie uit de hoogste inkomenscategorie voor vervanging van glas (16 euro per m²).

Aangepaste EPC-methodiek

Sinds 1 januari 2024 is de invoer van ventilatie in het EPC aangepast waarbij het ontbreken van ventilatie wordt afgestraft in de EPC-score en waarbij ventilatie beter scoort als voorheen wanner wel een ventilatiesysteem aanwezig is. Zo kan men sneller een labelsprong maken dankzij ventilatie.

Inspectieprotocol voor ventilatie

De basisprincipes van de nieuwe invoer van ventilatie worden beschreven in Deel IX van het inspectieprotocol 2024. Enkel de aanwezigheid van permanente ventilatievoorzieningen (= natuurlijke en mechanische ventilatieopeningen en mechanische ventilatietoestellen) moet worden vastgesteld voor de opmaak van het certificaat. De werking van het systeem moet niet worden vastgesteld.

Informatiecampagne “ventilatie in de renovatie”

Om burgers van al deze wijzigingen te informeren en te sensibiliseren, lanceerde de Vlaamse overheid eind 2024 een uitgebreide promotiecampagne, die de voordelen van ventilatie in het kader van renovatieprojecten onder de aandacht brengt.

Nieuwe ventilatiesystemen specifiek voor renovatie-situaties

Bij de renovatie van een woning is het niet altijd eenvoudig om een ventilatiesysteem te installeren dat in overeenstemming is met de huidige Belgische ventilatienorm NBN D 50-001. Zo is er vaak onvoldoende ruimte voor de ventilatiekanalen en de ventilatiegroep in het geval van een mechanisch ventilatiesysteem (bv. van het type C en van het type D) of is de plaatsing van natuurlijke toevoeropeningen niet mogelijk omdat de vensters niet vervangen worden (bv. systeem C). 

Ook de kostprijs van het systeem is een bepalende factor, aangezien er meestal voorrang gegeven wordt aan andere posten zoals het isoleren van de woning of de vervanging van het verwarmingssysteem.

Dankzij onderzoek door Buildwise was het mogelijk om een aantal innovatieve en performante ventilatieconcepten(bv C-hal en D-cascade) te introduceren die toelaten om de implementatie van een ventilatiesysteem bij renovaties te vergemakkelijken en zodoende de binnenluchtkwaliteit in de woningen te verbeteren.

Conclusie

Ventilatie is een onmisbaar onderdeel van elke woningrenovatie. Door ventilatie vroeg in het renovatietraject te integreren, kunnen lock-ins en onnodige kosten worden vermeden. Een goed ontworpen ventilatiesysteem zorgt -veel beter dan open ramen- voor een gezond binnenklimaat en beschermt de woning tegen vocht- en schimmelproblemen, die vaak optreden na verbeterde isolatie en luchtdichtheid.

Tot slot draagt ventilatie niet alleen bij aan het behalen van hoge energielabels, zoals label A, maar verhoogt het ook de marktwaarde en duurzaamheid van de woning. De overheid is zich hiervan bewust en heeft voor maximale ondersteuning gezorgd.

Huiseigenaren doen er bijgevolg verstandig aan om ventilatie niet als een bijzaak te behandelen,maar als een integraal onderdeel van hun renovatieproject.